Het Vraagstuk Kaş

In de bus op weg naar Kaş denk ik aan de vragen en opmerkingen van vrienden die nog nooit in Kaş geweest zijn. Het is maar moeilijk voor te stellen dat Kaş zo anders is dan bijvoorbeeld Alanya of Kemer. Een nuanceverschil, oké, maar zó anders als ik doe voorkomen, dat kan toch eigenlijk niet?
Komt het omdat Kaş klein en overzichtelijk is? Door het pittoreske van de smalle straatjes met de Griekse huizen? Het helderblauwe water in de prachtige baaien en de eilandjes voor de kust?
In mijn beste Turks heb ik een vriend uitgelegd: “Kaş is klein maar mijn leven is er groot. Alanya is groot maar mijn leven is er klein.” Daarmee heb ik de kern van de zaak wel weergegeven, maar nog niet verklaard.
Daarom wil ik de komende week in Kaş op zoek naar een verklaring.

’s Avonds zit ik op het terrasje van de Mavi bar en raak aan de praat met een man die mij wel wil vertellen waarom Kaş zo bijzonder is. De lijn die van Antalya via Kaş en Efes naar Troje loopt, vormt de basis van een gespiegelde driehoek. Op de derde hoekpunt ligt het oude Daphne (in de provincie Hatay). De man tekent diverse driehoeken in mijn schrijfmap met plusjes en minnetjes en kijkt me vervolgens triomfantelijk aan: wij hier in Kaş staan onder rechtstreekse invloed van de sterrenpoort van Sirius en dáárom is de sfeer in Kaş werkelijk magisch! Maar in Izmir ook; ik mag best met hem mee als hij over een paar dagen weer naar huis gaat. Misschien heeft hij gelijk, wie zal het zeggen? Maar voor mij is het een malloot die gelukkig in Izmir woont en niet in Kaş…!

Meer heb ik aan de concrete informatie van Gökhan, een van de twee oprichters van ‘Dragoman’, een ‘outdoor activities centre’. Gökhan is geboren in de regio Marmara en heeft op het sportieve en organisatorische vlak een indrukwekkende staat van dienst. Zo is hij bijvoorbeeld met een team van kajakkers vanuit Nederland naar de Zwarte Zee gepeddeld. In 2002 heeft hij met zijn zakenpartner Murat het outdoor centre opgezet. In het begin was dat vooral gericht op het duiken. Kaş heeft de beste duiklocaties van Turkije en het behoort tot de top 50 van de wereld. Later kwamen er voor ‘Dragoman’ andere activiteiten bij, zoals botanische en andere wandeltochten, fietstochten en kajaktochten.

Gökhan vertelt me over de inwoners van Kaş. Die zijn in twee groepen te verdelen: de mensen die in Kaş of omgeving geboren zijn en de import. De import is weer onder te verdelen in hen die hier zijn komen wonen om geld te verdienen en de ‘vluchtelingen’. Deze zogenaamde vluchtelingen kunnen om verschillende redenen naar Kaş gevlucht zijn: om uit de drukte en hectiek van de grote stad weg te zijn, om te ontsnappen aan problemen in de privé-sfeer of om het politieke klimaat elders te ontvluchten. Kortom: Kaş biedt ruimte aan andersdenkenden.

Dat is interessant om te weten, vind ik. Maar ik vraag me af onder welke categorie ik zelf zou vallen als ik hier over een paar maanden woon. Een vluchteling? Misschien wel ja, ik wil de mannenmaatschappijen als Alanya en Kemer ontvluchten…
Dat brengt Gökhan op een ander punt. Ooit werd het oude Lycië, het gebied tussen de baaien van Fethiye en Antalya, bewoond door de Turkse stam ‘Teke’. Tegenwoordig wordt Lycië het Teke schiereiland genoemd. Deze Teke stam was sjamanistisch en dat betekende onder andere dat zij geloofden in een eenheid van de schepping: mensen, dieren en dingen dragen allen goddelijke energieën. Er werd daarom zorgvuldig omgesprongen met de natuur én mannen en vrouwen werden als gelijkwaardig gezien. Deze inslag is nog altijd zichtbaar in Kaş: vrouwen hebben er lang niet zo’n geïsoleerde positie als in andere delen van Turkije!

Het Teke schiereiland is lange tijd moeilijk te bereizen geweest. Pas in de jaren vijftig werd er begonnen met de aanleg van een wegennet en in de jaren tachtig was Kaş eindelijk via de kustweg verbonden met de andere plaatsen. Tot die tijd vond het (grote) vervoer voornamelijk over zee plaats. Over land ging het met kamelen en ezels via de bergpaden. Door deze omstandigheden heeft het Teke schiereiland zijn eigen identiteit zo goed vast kunnen houden.
In zekere zin is Kaş nog altijd ‘moeilijk bereikbaar’ voor de buitenlandse toeristen. Het vliegveld van Antalya ligt op een kleine vier uur rijden en het vliegveld van Dalaman op een kleine drie uur. De toerist moet er dus wat voor over hebben om naar Kaş te komen en dat betekent dat alleen de echte liefhebbers komen. De liefhebbers van de overweldigende natuur, de liefhebbers van de overblijfselen van oude culturen, de liefhebbers van sportieve uitdagingen en de liefhebbers van de unieke atmosfeer in Kaş.
Kaş heeft nog altijd maar twee uitvalswegen en dat maakt dat Kaş een stadje is met relatief weinig criminaliteit. Er is weinig kans om na een misdaad ongemerkt te ontsnappen!

De natuur in de regio is bijzonder afwisselend: een grillige kustlijn met helderblauwe baaien en eilandjes en schiereilandjes en een gebergte met bossen en alpenweiden waar vele bijzondere bloemen voorkomen. En overal vind je de restanten van oude beschavingen; Lycische rotsgraven en graftombes maar ook restanten van theaters, kerken en andere bouwwerken uit de Romeinse en Byzantijnse tijd.
Door dit landschap voert Turkije’s eerste langeafstandswandelroute; de Lykia Yol. Het is een pittige wandelroute met een totale lengte van ruim 500 kilometer. Outdoor centre ‘Dragoman’ organiseert meerdaagse wandeltochten en dagetappes van deze route, maar ook zijn er botanische tochten en speciale tochten voor zandverzamelaars.

Zoals gezegd, neemt het duiken een belangrijke plaats in de buitensportactiviteiten in. Omdat Kaş op ruime afstand van de grote steden Fethiye en Antalya ligt én omdat er van oudsher aandacht voor de natuur is geweest, is Kaş één van de schoonste duikplekken ter wereld. Er is tot zo’n 25 meter zicht onder water. Bovendien is de watertemperatuur tijdens een groot deel van het jaar zeer aangenaam. Vanaf half januari tot midden mei is de temperatuur ongeveer 15 graden maar daarna loopt de temperatuur snel op tot ongeveer 28 graden in augustus. Omdat er veel ondergrondse rivieren uitmonden in zee, doet het water ook bij die temperatuur nog lekker fris en vers aan. Vanaf augustus daalt de temperatuur weer maar in december is het water nog altijd zo’n 20 graden. Het landschap onder water is al even afwisselend als dat op het land; steile rotspartijen met diepe kloven, een rijke flora en fauna en ook hier ‘culturele erfgoederen’ in de vorm van gezonken scheepswrakken en zelfs een vliegtuigwrak. Al deze verschillende duiklocaties zijn makkelijk te bereiken en de combinatie van al deze factoren maakt dat Kaş dé duikplek van Turkije is.

Om nog meer informatie over Kaş en het Teke schiereiland te krijgen, heb ik ook nog een gesprek met Süleyman Yilmaz, de ‘kaymakam’ (gouverneur) van het district. Hij vertelt me dat het district Kaş ongeveer 2.200 km2 beslaat en 50.000 inwoners telt. Daarvan komen er 1.000 uit het buitenland, die in Kaş, Kalkan en Patara wonen. De meeste van hen zijn Engelsen.
Patara staat bekend om zijn beschermde natuurgebieden. De stranden zijn ongerept en lopen langzaam af waardoor de zee over een behoorlijk oppervlak ondiep blijft. De caretta caretta schildpad heeft er zijn thuis.
Maar Patara is meer dan alleen natuurschoon. Ook in de geschiedenis neemt het een unieke plaats in. In 168 voor Christus werd hier de eerste representatieve democratie ter wereld gesticht. De zes grootste steden uit die tijd leverden elk drie afgevaardigden, de overige dorpen en stadjes één. Deze afgevaardigden mochten niet tot het leger of de aristocratie behoren, het ging dus werkelijk om een afvaardiging van het gewone volk en ook de vrouwen hadden stemrecht én ze konden ook zelf gekozen worden. Deze afgevaardigden kozen ieder jaar een leidsman uit hun midden. De democratie hield stand tot de vierde eeuw na Christus, toen Lycië werd ingelijfd bij het Byzantijnse Rijk.

Er is echter nog meer over Patara te melden; restanten van de oudste vuurtoren ter wereld zijn hier gevonden én onze Sinterklaas, Nikolaos, is omstreeks 280 na Christus te Patara geboren. Hij werd bisschop van Myra (het tegenwoordige Demre, even ten oosten van Kaş) en hij is op 6 december 342 óf 352 overleden. Sint-Nicolaas is de beschermheilige van kinderen, ongehuwde vrouwen, kooplieden en van de zeelieden. Veel havensteden hebben Sint-Nicolaas als beschermheilige, o.a. Amsterdam.
De kaymakam vindt het maar raar dat in Demre overal de afbeelding van een dikke, stevig ingepakte kerstman te vinden is, dat is toch geen kleding voor de warme Turkse Riviera? Ik geef hem groot gelijk maar kan niet goed uitleggen dat onze Sinterklaas de enige echte Sint-Nicolaas is. Wellicht ligt er in Demre nog een schone taak voor mij…

Ik ben deze week een hoop wijzer geworden. Ik begrijp waarom de straathonden en katten er hier beter aan toe zijn dan in veel andere plaatsen in Turkije. Ik begrijp ook waarom het stadje zoveel linksgeoriënteerde mensen aantrekt, dat het er zo schoon uitziet en dat er zoveel creatieve mensen met hun ateliers en winkeltjes zijn neergestreken. En niet te vergeten de oude ‘hippies’. Ik begrijp nu ook waarom er zoveel Engelstalige muziek uit de jaren zestig en zeventig gedraaid of live gespeeld wordt in de barretjes en waarom er zoveel mannen met lang haar rondlopen.

Toch is er nog een onopgelost vraagstuk. Is het toeval dat de vrouwvriendelijke, sjamanistische Turkse Teke stam zich hier settelde, uitgerekend hier, waar de vrouwvriendelijke Lyciërs ooit woonden?
Hier zit ik aan te denken als ik op het muurtje bij de haven zit en naar de mensen om mij heen kijk. Als er een vrouw naast me komt zitten, raken we aan de praat. Ze komt uit Duitsland maar ze woont al zeven jaar in Alanya. Als ik vertel dat ik hier wil gaan wonen, zegt ze: “Jij ook al?” Want ook zij heeft daar zojuist toe besloten. “Eerst vond ik er niets aan”, zeg ik, “ik vond Kaş helemaal niet Turks”. De Duitse schiet in de lach en zegt: “Ik ook niet. Maar nu… Het is die sfeer hier, hè, je hebt hier zo’n positieve energie.”
Ik knik. En begrijp dat dát het antwoord op het vraagstuk moet zijn. Die positieve energie heeft zowel de Lyciërs als de Teke stam aangetrokken. Zou de man met zijn driehoekjes dan toch gelijk hebben gehad? Dat de sterrenpoort van Sirius verantwoordelijk is voor die magische, positieve energie…?

Over deze column

Geschreven door: Klaske